Wat vertellen de oude spreuken over de korte maand en welke rol speelt Maria-Lichtmis hierin?

Geplaatst: 1 februari 2023 om 08:28

Boeren kenden weerspreuken uit hun hoofd Ze lieten zich erdoor leiden en raadpleegden deze spreuken voor het zaaien en oogsten van hun velden. Weerspreuken klopten meestal wel: zeker spreuken voor de korte termijn, terwijl spreuken voor de lange termijn doorgaans onjuist zijn. Februari was en is een belangrijke maand, het einde van de winter komt in zicht.

Februari, ook sprokkelmaand of Korte Maand, telt 28 dagen en is naar Februus genoemd, de Romeinse god van de onderwereld. Bij de oude Romeinen was februari de maand van de grote reiniging en boetedoening. In deze zelfde periode vierden de Germaanse stammen langs de Romeinse grenzen een ontuchtig vrouwen- en vruchtbaarheidsfeest. De Romeinen vonden dit heidense riten en duidden deze feesten aan met de naam Spurcalia, naar het Latijnse woord spurcus. dat smerig betekent.

De bijnaam sprokkelmaand voor februari heeft niets te maken met het huidige werkwoord sprokkelen; het zou kunnen verwijzen naar de voornoemde oude Germaanse vruchtbaarheidsfeesten. De naam sprokkelmaand kan ook zijn afgeleid van het Oudnederlandse sporkelen, dat springen betekent. Dit slaat op het feit dat het aantal dagen eens in de vier jaar een dag verspringt. In veel Oudnederlandse teksten wordt sporcle gebruikt om de maand februari aan te duiden. Later vatte de gedachte post dat dit woord een verbastering was van sprokkel.

Wat is Maria Lichtmis ?
Maria-Lichtmis wordt 40 dagen na de geboorte van Jezus gevierd, op 2 februari. Het feest verwijst naar een gebruik ten tijde van Jezus. Volgens de Joodse wet (Leviticus 12) moest een pasgeboren jongen 40 dagen na de geboorte naar de tempel worden gebracht om aan het volk te worden getoond (bij meisjes 80 dagen). Lichtmis valt op 2 februari en kondigt ook het einde van de (koude) winter aan, de dagen lengen snel, een reden om heel wat weerspreuken aan Lichtmis te verbinden. Het feest werd in 494 ingesteld door paus Gelasius.

Traditioneel worden ter gelegenheid van deze dag pannenkoeken gebakken. Ook was 2 februari vroeger één van de twee dagen per jaar waarop de plattelandsbevolking van werk of hoeve kon veranderen (de andere dag was 11 november, Sint-Maarten). Dat werd ’s avonds gevierd met haardkoeken, die later evolueerden naar pannenkoeken. De vorm en kleur van de pannenkoeken worden ook gezien als een verwijzing naar de zon en het licht. Een eeuwenoud gezegde luidt immers: "Op twee februari is geen vrouwtje zo arm, of ze maakt haar pannetje warm". Door pannenkoeken te bakken werd vroeger het overschot aan bloem opgemaakt voor de nieuwe oogst. En de traditie zegt dat wie met Lichtmis pannenkoeken eet een voorspoedig jaar zal hebben, dit wordt pannenkoeken eten morgen!

Natuurlijk kan het ook in februari nog stervens koud zijn, maar de echte koude loopt nu toch een beetje op de laatste benen. De zon krijgt al wat meer kracht. En veel weerspreuken begroeten dan ook het licht: onze moederster en brenger van wat meer warmte. Maar oh wee, als de koude weer terugkomt … Is februari guur en koud, volgt vaak een zomer waar men van houdt

Als er met Lichtmis de zon door de boomgaard schijnt, zal het een goed appeljaar zijn
Als met Lichtmis de zon schijnt op de toren, krijgt men nog zoveel sneeuw als tevoren
Lichtmis, vroeg de zon aan de toren, dan gaat al het vlas verloren
Als er te Lichtmis druppeltjes aan de doornhagen hangen, is ‘t schoon vlas te wegen
Als op Lichtmis de zon schijnt door het hout, dan is het nog wel zes weken koud
Lichtmis donker maakt de boer tot jonker
Lichtmis helder en klaar, maakt de boer tot bedelaar
Geeft Lichtmis klaverblad, met Pasen sneeuw op het pad
Schijnt de zon met Lichtmis hel, komt vaak vorst nog streng en hel
Brengt Lichtmis wolken en regen mee, is de winter voorbij en komt niet meer
Drupt er met Lichtmis de hagedoorn, dan is het een goed jaar voor het koren
Lichtmis klaar, goed roggejaar
Met Lichtmis valt de sneeuw op een warme steen
Geeft Lichtmis klaverblad, met Pasen sneeuw op het pad
Als Lichtmis komt met blommen, zal Pasen met sneeuw en ijs kommen
Komt februari met veel zacht weer, dan vriest het straks in het voorjaar des te meer
Groeit in februari al het gras, dan lopen we met Pasen in een dikke jas
Februari komt verklaren, dat men hout en kool moet sparen
Zingt de leeuwerik hoog in de lucht, heerlijk weer voorspelt zijn vlucht
Komt Februari met goed weer, dan vriest ‘t in voorjaar des te meer
Nooit is de schrikkelmaand zo fel of ze heeft haar 5 schone dagen wel
Geeft de sprokkelmaand de winter niet, dan ligt ze voor Pasen in het verschiet
Sprokkelmaands regen, is grasmaands zegen
Als in februari de muggen zwermen, moet ge in maart uw oren wermen (warmen)
Februari muggendans, geeft voor maart een slechte kans
In februari ziet de boer liever een hongerige wolf, dan een man in hemdsmouwen
In de korte maand regen, is vette mest en zegen
In februari een muggendans, Geeft voor mrt een slechte kant
Vliegt de mug in februari, dan huivert men het ganse jaar
Schijnt morgen rood je tegen, dan dreigt februari met regen
Als vroeg krokussen bloeien, dan zullen ze met de koude stoeien
Is februari nat en koel, dan wordt juli dikwijls heet en zwoel
In februari al de lente? Dat geeft broden zonder krent
Als februari lacht, dan wordt maart niet zacht
Februari is nooit zo fel, of ze geeft drie lentedagen wel
Een koude februari geeft een goed roggejaar
Als het in februari niet sneeuwt, weet dan dat je later, in de zomer van hitte geeuwt
Wanneer februari iedereen winst brengt, dan klagen de boeren het minst